Jammer genoeg komen we deze mensen nog te vaak. Mensen die zich laten leiden door wat allemaal niet kan of wat ze allemaal niet kunnen en zich afhankelijk opstellen. Geluk lijkt voor deze mensen afhankelijk te zijn van een ander of iets anders. Zij hebben last van hulpeloosheid.
Paaltjes op je werk
Er was zelfs een wet voor nodig om ‘olifanten van paaltjes’ te halen bij circussen. Toch komt het fenomeen van ‘de olifant aan een paaltje’ nog maar al te vaak voor en wel op de werkvloer. In mijn eerdere column De olifant aan het paaltje - deel 1 sprak ik al over het psychologische begrip ‘aangeleerde hulpeloosheid’. Populair gezegd komt het erop neer dat een mens of dier heeft geleerd zich hulpeloos te gedragen en niet in staat is te reageren op een manier die helpt om vervelende situaties te vermijden of productieve keuzes te maken, ondanks dat daar wel mogelijkheden voor zijn. Het feit óf het gevoel van een gebrek aan controle, speelt hierin een belangrijke rol. Als het ernaar uitziet dat de controle over de situatie laag is, blijft hulpeloosheid de (bio-)logische keuze die ons systeem vrijwel automatisch maakt.
Hulpeloosheid afleren
De term 'aangeleerde hulpeloosheid' heeft echter ook goed nieuws. Het suggereert dat je het ook weer kunt afleren. En ik denk dat je daar heel ver in kunt komen. Onze dagelijkse praktijk laat dit zien. Het is niet even een quick-fix en vraagt tijd en aandacht maar het resultaat mag er zijn. Hierbij gaan we uit van onze ideale definitie van ontwikkelen:
Ontwikkelen is met respect voor de ervaringen en inzichten uit het verleden, her-kaderen, vooruitkijken, leren en ook écht gaan handelen. Blijf je echter alleen achteromkijken naar het verleden en vergeet je vooruit te kijken dan weet je zeker dat je op enig moment je hoofd gaat stoten.
Wanneer binnen een organisatie of binnen iemands loopbaan een verandering op komst is, dan hoeft dat nog niet eens duidelijk aangekondigd te zijn. Wij mensen hebben onze antennes altijd op ‘ontvangst’ staan. De interpretatie van de informatie die we binnenkrijgen, ook al is het maar een gevoel, stuurt ons gedrag ten aanzien van de verandering. Heeft men een eerdere negatieve ervaring met betrekking tot veranderen binnen een organisatie dan is men zeer waarschijnlijk meer op zijn of haar hoede voor iedere volgende verandering. Door aandachtig stil te staan bij de ervaringen en persoonlijkheidsvoorkeuren en de daardoor gevormde perceptie ten aanzien van veranderen, geven we een goede start aan een mobiliteits- of verandertraject. Weten hoe de persoon erin zit, welke beelden leven en zo mogelijk herijkt of gerelativeerd moeten worden, zorgt voor een boost aan het feitelijke begin van een ontwikkeltraject.
Een eerste goede aanzet om jezelf of je collega van ‘het paaltje’ te krijgen is dus om achterom te kijken en inzicht te krijgen in hoeverre eerdere ervaringen de perceptie hebben gekleurd. Leer daarvan, kijk vervolgens vooruit en neem een beslissing. Een olifant komt immers niet van een paaltje door er alleen over te denken of te spreken.